İçimizdeki Sesi Kaybetmemek adına Kontrolü Ele Almak: Düşünmek

"eğitim-öğretim sistemleri" "eğitim felsefesi"

Alan yazındaki kuramları incelediğimde Noam Chomsky, biyolojik olarak bir “dil edinim aracı” ile doğduğumuzu söylerken Skinner ise dili pekişme ile elde edilen tepkiler zinciri olarak ele almıştı [4][5][6]. Ayrıca dilin algılanmasında ve işlenmesinde beynin sesleri algılama, gerekli olanı seçip diğerlerini eleme yaparak bir anlam oluşturma ve bu süreçte bellek ile işbirliği içinde çalışma gibi karmaşık ama bir o kadar da büyülü bir işlem yapısına sahip olduğunu anladım. Bu süreçte dilin düşünce ile olan ilişkisine dair kuramlar zihnimde birçok soru oluşturdu. Her şekilde dilin düşünce ile bir bağlantısı vardı ve bazı kuramcılar bu ilişkiyi dilin insanların algılama biçimini doğrudan etkilediği yönünde savunuyordu [7].

Bu bağlamda diğer birçok görüşü de dikkate aldığımda dilin algımıza ve düşüncelerimize doğrudan olmasa bile bir şekilde etkisinin olduğu kanısına vardım. Hatta bu doğrultuda yapılan deneylerden biri oldukça ilgimi çekti. Araştırmacılar canlı-cansız tüm kavramlara bir cinsiyet ataması yapan dillerden (gendered language) Almanca ve İspanyolca’yı seçerek iki ayrı gruptaki katılımcılardan bazı nesneleri tanımlamalarını istedi. Almanca ’da dişil, İspanyolca ’da eril olan “köprü” nesnesini tanımlamak için Almanca konuşanlar “güzel”, “zarif”, “kırılgan”, “huzurlu”, “hoş” ve “ince” derken, İspanyolca konuşanlar “büyük”, “tehlikeli”, “uzun”, “güçlü”, “sağlam” ve “yüksek” gibi ifadeler kullandı [8]. Buna benzer çıktılardan oluşan birçok araştırma ile şunu anladım: maruz kaldığımız dil farkında olmadan algımızı şekillendiren oldukça etkili bir araçtı ve bu etki hafife alınamayacak düzeydeydi.

Bu etkiyle ilgili aklıma gelen komplo teorilerini dış denetim odaklı düşünce yapısından çıkmak amacıyla savuşturmayı kendime görev edinsem de iç denetim odaklı olmak adına bazı dışsal etkenlerin farkında olmamız gerektiğini düşünüyorum [9]. İçinde bulunduğumuz kültür değişken olma özelliğiyle dili de beraberinde sürüklüyor ve yaşam boyunca her an yeni bir kavram ile tanışıyoruz. Bu noktada etrafımıza bakıp nelere maruz kaldığımızı görmenin ve onların dilini çözmenin düşüncelerimizin şekillendiriliyor olduğu gerçeğiyle yüzleşmemizi sağlayacağını düşünüyorum. Dolayısıyla zihnimizin çiplerle veya radyasyon dalgalarıyla kontrol edilebileceği teorilerini bir kenara koyup bu yazıda çok daha gerçek ve yakınımızda olan uyaranlara odaklanacağız: maruziyetlerimize.

Nelere maruz kaldığımızı veya kendimizi nelere maruz bıraktığımızı anlamak için günlük rutinimize bir göz gezdirmek yararlı olacaktır. Her gün düşünmeden yaptığımız eylemler neler? Sosyal medyada ne kadar vakit geçiriyoruz, ne sıklıkla şarkı dinliyoruz veya haber okuyoruz gibi birçok soruyu kendimize sorarak algı çerçevemizin sınırlarına erişebiliriz. Böylece zihnimizde dönüp duran Reels videolarına, ruh halimize göre oluşmuş Spotify listelerine, takip ettiğimiz hesapların hikâyelerine kendimizi ne sıklıkla maruz bıraktığımıza bakarak farkındalık kazanmak için ilk adımı atabiliriz. Ayrıca vakit geçirdiğimiz mecraların işleyişini anlamak da bu adımı destekleyecektir diye düşünüyorum. Çeşitli uyaranlar bir uygulama aracılığıyla izlediğimiz videoların süresi, dinlediğimiz şarkıların sözleri, okuduğumuz yazıların dili gibi detaylar gözetilerek akışa sunuluyor. Tüketmeye hazır hale gelmiş bizler ise içsel bir konuşma süreci geçirmeden, yani düşünmeden atik bir dürtüsellikle bu uyaranları alıp zihnimize işliyoruz. Bu durum ise giderek kanıksadığımız bir davranışa dönüşerek çağımızın güncel sorunlarını besliyor. Örneğin, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin 1997’den itibaren yayınladığı veriler günümüze kadar incelendiğinde giderek artan bir DEHB ’nin (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) baş gösterdiğini görüyoruz [10]. Ayrıca, dikkat süremizi ele geçirmekle birlikte kendimizi maruz bıraktığımız bu uyaranların değer yargılarımızı şekillendirmekte de etkili bir araç olduğunu düşünüyorum. Hayatında bir amacı, değeri olan ve düşünüp sorgulayarak iradi yetilerini kullanan insan sureti giderek daha esnek ve yönlendirilebilir bir kıvama geliyor ve daha önce bahsettiğim gibi çiplerin kontrolüne gerek kalmadan birçok mecra düşünce yapımızı şekillendirmek için sinsi bir araç olarak görevini yerine getiriyor.

Kaynak